ازدواج سفید (White Marriage) یا «همباشی» نوعی رابطه مشترک بین زن و مرد است که بدون ثبت قانونی یا اجرای عقد شرعی شکل میگیرد. در این نوع رابطه، طرفین تصمیم میگیرند بدون تعهدات رسمی، با یکدیگر زندگی کنند. در ایران، این پدیده بیشتر به معنای همزیستی بدون عقد و ثبت رسمی شناخته میشود.
لازم به ذکر است که در برخی کشورها اصطلاح «ازدواج سفید» به معنای ازدواج صوری برای دریافت تابعیت یا مزایای اجتماعی بهکار میرود، اما در ایران و بسیاری از کشورهای فارسیزبان، این واژه مفهومی متفاوت دارد.
دلایل گرایش به ازدواج سفید
۱. ترس از تعهد:
برخی افراد به دلیل ترس از مسئولیتهای ناشی از ازدواج رسمی، تمایل دارند رابطهای بدون تعهد قانونی را تجربه کنند.
۲. مشکلات اقتصادی:
هزینههای سنگین عروسی، جهیزیه، مهریه و مراسم ازدواج در ایران باعث میشود برخی جوانان به این نوع رابطه بهعنوان جایگزینی کمهزینه نگاه کنند.
۳. تأثیر فرهنگ غربی:
دسترسی گسترده به رسانهها و فیلمها و سریالهای غربی که همزیستی بدون ازدواج را عادی نشان میدهند، موجب الگوبرداری برخی جوانان میشود.
۴. طلاق والدین:
تجربه طلاق در خانواده و دیدن مشکلات ازدواج رسمی، موجب بیاعتمادی نسبت به نهاد ازدواج شده و برخی را به این کار سوق میدهد.
۵. استقلالطلبی:
برخی زنان و مردان جوان تمایل دارند قبل از ورود به تعهد رسمی، سبک زندگی مستقل و آزادانهتری را تجربه کنند.
تفاوت ازدواج سفید با ازدواج رسمی
| ویژگیها | ازدواج رسمی | ازدواج سفید |
|---|---|---|
| ثبت قانونی | بله | خیر |
| حمایت قانونی | دارد | ندارد |
| مهریه و نفقه | مشمول قانون است | شامل نمیشود |
| فرزندان | دارای شناسنامه رسمی | ممکن است بیشناسنامه باشند |
| امکان پیگیری حقوقی | وجود دارد | عملاً امکانپذیر نیست |
| مشروعیت شرعی | دارد | ندارد |
وضعیت حقوقی ازدواج سفید در ایران
در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، ازدواج بدون عقد شرعی و ثبت رسمی نه تنها به رسمیت شناخته نمیشود، بلکه غیرقانونی و نامشروع تلقی میگردد. براساس ماده ۶۴۰ قانون مجازات اسلامی، زندگی مشترک زن و مرد بدون رابطه شرعی، میتواند مصداق «روابط نامشروع» تلقی شود.
پیامدهای حقوقی اردواج سفید شامل:
-
عدم امکان شکایت بابت خیانت یا مطالبه مهریه
-
عدم ثبت فرزند و مشکلات شناسنامهای
-
عدم شناسایی رابطه در دادگاهها و نهادهای رسمی
-
جرمانگاری رابطه در مواردی (خصوصاً در صورت شکایت خانواده)
وضعیت ازدواج سفید در سایر کشورها
در بسیاری از کشورهای غربی مانند سوئد، فرانسه، هلند، کانادا و ایالات متحده، نوعی از «همباشی قانونی» تحت عنوان Common Law Marriage یا Cohabitation Agreement وجود دارد. در این کشورها، افرادی که مدت مشخصی را با هم زندگی کردهاند، میتوانند از حقوق قانونی مشابه زوجهای رسمی بهرهمند شوند.
مزایا در برخی کشورها:
-
امکان ثبت فرزندان و بهرهمندی از مزایای رفاهی
-
تقسیم اموال در صورت جدایی
-
حق حضانت فرزند
-
حقوق بیمه و مالیات مشترک
این مدل، نوعی حمایت قانونی بدون الزام به ازدواج سنتی است و بیشتر برای افرادی طراحی شده که تمایلی به ثبت رسمی رابطه خود ندارند ولی میخواهند از حمایت قانونی برخوردار باشند.
ویدیوی این مقاله رو دیدی؟
اگر دوست داری این موضوع رو بهصورت تصویری ببینی و نکات بیشتری یاد بگیری، ویدیوی کامل این مقاله رو توی یوتیوب ببین!
پیامدهای اجتماعی و روانی ازدواج سفید
۱. نبود امنیت روانی:
از آنجا که این رابطه بدون تعهد رسمی است، احساس ناامنی و بیثباتی برای هر دو طرف، بهویژه زنان، وجود دارد.
۲. نبود پشتوانه اجتماعی:
در جامعه سنتی ایران، روابط بدون ازدواج شرعی معمولاً با نگاه منفی همراه است و افراد ممکن است از سوی خانواده یا اجتماع طرد شوند.
۳. آسیب به ساختار خانواده:
رواج این مدل رابطه میتواند به تضعیف بنیان خانواده منجر شود و نرخ ازدواج و فرزندآوری را کاهش دهد.
۴. مشکلات حقوقی فرزند:
در صورت تولد فرزند در چنین رابطهای، مسائل مربوط به ثبت شناسنامه، ارث، حضانت و… به وجود میآید.
۵. احتمال بالای جدایی:
چون تعهدات قانونی و اجتماعی وجود ندارد، احتمال رها کردن رابطه در صورت بروز مشکل بیشتر است.
نظر روانشناسان و جامعهشناسان
بیشتر روانشناسان ایرانی، این نوع ازدواج را به دلیل عدم وجود تعهد رسمی، برای سلامت روان زوجها و بهویژه زنان، مضر میدانند. همچنین جامعهشناسان هشدار میدهند که نهاد خانواده با رواج این نوع روابط در خطر است، چرا که بدون پشتوانه قانونی، افراد بهراحتی میتوانند رابطه را ترک کنند و از مسئولیتهای اجتماعی شانه خالی کنند.
با این حال، برخی جامعهشناسان معتقدند که ازدواج سفید نوعی اعتراض خاموش به ساختار سنتی ازدواج است و باید آن را نشانهای از نیاز به بازنگری در قوانین و هنجارهای ازدواج دانست.
راهکارهای پیشگیری و مواجهه با پدیده
۱. کاهش فشارهای اقتصادی ازدواج:
با اصلاح قوانین مهریه، جهیزیه و ایجاد تسهیلات مالی برای ازدواج جوانان میتوان انگیزه رسمی کردن این نوع رابطه را افزایش داد.
۲. آموزشهای پیش از ازدواج:
افزایش آگاهی جوانان از پیامدهای ازدواج سفید و ارائه مشاورههای تخصصی میتواند در کاهش این پدیده مؤثر باشد.
۳. اصلاح نگرش خانوادهها:
حمایت خانوادهها از جوانان برای ازدواج سالم و بدون فشارهای مالی و سنتی میتواند نقش مهمی در کاهش گرایش به این نوع ازدواج داشته باشد.
۴. بهبود شرایط اشتغال و مسکن:
فراهم کردن شرایط اقتصادی پایدار برای جوانان، از دلایل اصلی گرایش به این پدیده میکاهد.
زندگی مشترک بدون عقد رسمی پدیدهای نوظهور و پیچیده است که با جنبههای مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و روانی گره خورده است. در جامعهای مانند ایران که بر پایه اصول مذهبی و فرهنگی سنتی بنا شده، این نوع رابطه با مشکلات جدی روبهروست و نمیتواند جایگزینی پایدار برای ازدواج رسمی باشد.
با این حال، نمیتوان صرفاً با رویکرد سلبی به این مسئله پرداخت. باید ریشههای گرایش جوانان به این همزیستی بدون عقد را شناخت و با اصلاح ساختارهای اجتماعی و قانونی، فضایی فراهم کرد که ازدواج رسمی آسانتر، معقولتر و پایدارتر شود.
نتیجه گیری
رابطه همخانگی پدیدهای نوظهور و پیچیده است که با جنبههای مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و روانی گره خورده است. در جامعهای مانند ایران که بر پایه اصول مذهبی و فرهنگی سنتی بنا شده، این نوع رابطه با مشکلات جدی روبهروست و نمیتواند جایگزینی پایدار برای ازدواج رسمی باشد.
با این حال، نمیتوان صرفاً با رویکرد سلبی به این مسئله پرداخت. باید ریشههای گرایش جوانان به زندگی مشترک بدون عقد رسمی را شناخت و با اصلاح ساختارهای اجتماعی و قانونی، فضایی فراهم کرد که ازدواج رسمی آسانتر، معقولتر و پایدارتر شود.
